Μυροδάφνη
Η Μυροδάφνη (παλ. Ονομασία Λαγάτορα) ανήκει στη μικρογεωγραφική ενότητα των χωριών Δυτ. Ξηροβουνίου. Είναι χτισμένη σε χαμηλόπλαγο των υπερειών του Μακροβουνίου, στη διάβαση «του παλιού δερβενιού του Αλή πασά» και στο χώρο σχεδόν της αρχαίας οχυρωμένης θέσης, που δυτικά κλεινόταν με τείχος και νότια από τους βράχους της απόκρημνης χαράδρας. Η Μυροδάφνη, με την παλιά της ονομασία, άνηκε στα λεγόμενα «Κατσιαουνοχώρια» και στην περιοχή της Τσαρκοβίστας. Στην Τουρκοκρατία το χωριό κατείχαν οι αγάδες της περιοχής Εμίν Αγά (του ιστορικού το 1912-13 χανίου).
Μετανομάστηκε σε Μυροδάφνη το 1950, χάρη στις πολλές δάφνες στ' απόκρημνα πλάγια της. Αναγνωρίστηκε ως κοινότητα (με το συνοικισμό Μούλες) το 1919. Ο πληθυσμός της εξελίχθηκε ως εξής: 1920 κατ. 199 (χωρίς τις Μούλες), 1928 κατ. 233, 1940 κατ. 286, 1951 κατ. 327, 1961 κατ. 273, 1971 κατ. 147, 1981 κατ. 307, 1991 κατ. 260 και με αυτόν τον πληθυσμό συνενώθηκε. Το σχολείο της: 1914 μαθ. 26, 1922 μαθ. 42, 1936 μαθ. 54, 1950 μαθ. 46, 1963 μαθ. 42, 1970 μαθ. 26. Σήμερα το σχολείο είναι κλειστό.
Παλιότερα, η κύρια απασχόληση των κατοίκων ήταν η γεωργία και η κτηνοτροφία. Τις τελευταίες τρισήμισι δεκαετίες οι «Λαγατρίτες», ακολουθώντας τη μοίρα του Ηπειρώτη, ξενιτεύτηκαν, μετανάστευσαν για εξεύρεση εργασίας και για καλύτερη διαβίωση στο εσωτερικό και το εξωτερικό.
Οι νεότερες γενιές στράφηκαν στις τέχνες, τα γράμματα, τις επιστήμες.
Η παράδοση διατηρείται στα λατρευτικά και άλλα έθιμα στον κύκλο του χρόνου, καθώς και σ' άλλες ευκαιριακές εκδηλώσεις της καθημερινής ζωής: Αποκριάτικα, Λάζαρος, Βάϊα, τραγούδια και χοροί της Λαμπρής, λειτουργίες και πανηγυράκια στα ξωκκλήσια, γιορτάσια και χαρές. Από το λαογραφικό πλούτο του χωριού αναφέρουμε δειγματικά το λατρευτικό έθιμο «των Βαίων με τις νυφάδες της χρονιάς». Τη δάφνη, «τα Βάϊα», έκοβαν από το δαφνόλογγο της Λαγάτορας οι νυφάδες και γαμπροί της χρονιάς και τα έφερναν «ζαλίκια» στην εκκλησία τη μέρα του Λαζάρου για την Κυριακή των Βαίων. Η νύφη που έφτανε πρώτη, χτυπούσε την καμπάνα, για να' ναι το πρώτο της παιδί αρσενικό. Με τον ίδιο τρόπο έφερναν τη δάφνη των Βαίων από τη Λαγάτορα οι νυφάδες στα γύρω χωριά.
Το πανηγύρι του χωριού γίνεται στις 27 Ιουλίου, του Αγίου Παντελεήμονος, οπότε λειτουργούν στο γραφικό εξωκκλήσι με τη μεγάλη πηγή, που ξεχύνεται κάτω από τα θεμέλιά του.
Μνημεία: Τα αρχαία στην περιοχή του χωριού (τείχη, Καστρί, Πύργος-Γουλάς, Τάφοι, Κεραμεικά, κ.ά.) Ο Ι. Ν. Κοιμλησεως Θεοτόκου (18ος αι.), ο Άγ. Παντελεήμων, το Χάνι Εμίν Αγά, γεφύρια, μύλος.
Φυσικές ομορφιές: «Αϊπαντελεήμονας»
Φαράγγι, δαφνόλογγος.
Σύλλογοι: Εκπολιτιστικός Σύλλογος Μυροδαφνιτών «Ο Αγ. Γεώργιος», Μυροδάφνη, 1980. Αδελφότητα Μυροδαφνιτών, Αθήνα.
Οι ξενιτεμένοι και απόδημοι Μυροδαφνίτες αγαπούν τη γενέταιρά τους και την επισκέπτονται Πάσχα και καλοκαίρια.
πηγή
